Grunty i gleby w Europie podlegają licznym presjom, w tym ekspansji miast, zanieczyszczeniu pochodzącemu z rolnictwa i przemysłu, zasklepianiu gleby, fragmentacji krajobrazu, niskiemu stopniowi dywersyfikacji upraw, erozji gleby oraz ekstremalnym zdarzeniom pogodowym związanym ze zmianami klimatu. Naukowcy Europejskiej Agencji Środowiska wskazują, że dążenie do zrównoważonego gospodarowania glebami i gruntami oraz poprawa ich dotychczasowej kondycji, wymaga zmian systemowych, zwłaszcza w sektorach gospodarki, przemysłu i rolnictwa, a także udoskonalenia prawa i rozbudowy systemów monitoringu.

Niezbędne zrównoważone gospodarowanie glebami

Europejskie obszary miejskie rozrastają się, często kosztem żyznych gruntów rolnych. Eksperci EEA wskazują, że powierzchnie betonowe i asfaltowe, przyczyniają się do zasklepienia (uszczelnienia) gleby, uniemożliwiając jej tym samym realizację funkcji takich jak magazynowanie wody, produkowanie żywności i biomasy, regulowanie klimatu, ochrona przed szkodliwymi substancjami chemicznymi oraz zapewnianie środowiska życia. Woda deszczowa spływa po uszczelnionych powierzchniach, zamiast wnikać w glebę, gdzie może być filtrowana i może uzupełnić poziom wód gruntowych. Drogi, linie kolejowe, kanały i miasta przyczyniają się do fragmentacji krajobrazu, co prowadzi do ograniczenia powierzchni siedlisk różnych gatunków, a tym samym szkodzi różnorodności biologicznej. Grunty rolne i tereny pół-naturalne są w dalszym ciągu wykorzystywane pod budowę miast oraz obiektów handlowych i przemysłowych. Ponadto wiele sektorów – przemysł, rolnictwo, gospodarstwa domowe, a nawet sektor oczyszczania ścieków – uwalnia zanieczyszczenia do gruntów i gleb. Zanieczyszczenia te, mogą gromadzić się w glebie, a następnie dostać się do wód gruntowych, rzek i mórz.

Intensyfikacja rolnictwa a stan gleby

Jak wynika z danych EEA, w ostatnich dziesięcioleciach, całkowita powierzchnia obszarów wykorzystywanych do celów rolnych w Europie zmniejszyła się, a plony zwiększyły. Intensyfikacja rolnictwa umożliwiła produkcję żywności dla rosnącej populacji. Intensywne rolnictwo wywiera presję na zdrową i produktywną glebę, czyli ten zasób, który zapewnia jego funkcjonowanie. Jednocześnie, w odległych regionach, dochodzi do porzucania gruntów rolnych, co ma szczególny wpływ na społeczności wiejskie, gdzie lokalne gospodarki tworzone są głównie przez małe gospodarstwa rolne o ograniczonych perspektywach ekonomicznych i niskiej produktywności, a przedstawiciele młodszych pokoleń migrują do miast.

Degradacja gleb – globalny mechanizm rynkowy

Jak czytamy w raporcie EEA, użytkowanie gruntów ma wymiar globalny. Wiele działań związanych z gruntami, w szczególności produkcja żywności i wydobycie zasobów, podlega globalnym mechanizmom rynkowym. Na przykład, światowe zapotrzebowanie na paszę, żywność i bioenergię, wpływa na lokalną produkcję rolną w wielu częściach świata, również w Europie. Susze i braki w produkcji w państwach eksporterach, wpływają na światowe ceny np. ryżu – podstawowego produktu żywnościowego dla miliardów ludzi. Międzynarodowe firmy mogą nabywać produktywne grunty rolne w Afryce i Ameryce Południowej, aby sprzedawać swoje produkty na całym świecie. Sposób użytkowania gruntów i gleb jest również bezpośrednio związany ze zmianami klimatu. Gleby zawierają znaczne ilości węgla i azotu, które mogą być uwalniane do atmosfery, w zależności od sposobu użytkowania gruntów. Wycinanie lasów tropikalnych pod wypas bydła lub zalesianie w Europie może przechylić szalę równowagi globalnych emisji gazów cieplarnianych na jedną lub drugą stronę. Topnienie wiecznej zmarzliny z powodu wzrostu globalnej średniej temperatury może przyczynić się do uwolnienia dużej ilości gazów cieplarnianych, w szczególności metanu, oraz przyspieszyć wzrost temperatury. Zmiany klimatu mogą również w znaczący sposób wpłynąć na to, co i gdzie europejscy rolnicy mogą produkować.

Ochrona gleb jest niewystarczająca!

Wiele globalnych polityk ramowych, w tym Cele Zrównoważonego Rozwoju przyjęte przez ONZ, bezpośrednio i pośrednio dotyczy kwestii gruntów i gleb. Strategie europejskie są ukierunkowane na rozwiązywanie problemu zajmowania gruntów na potrzeby urbanizacji i infrastruktury, ograniczenie fragmentacji krajobrazu, redukcję emisji zanieczyszczeń i emisji gazów cieplarnianych oraz na ochronę gleb i różnorodności biologicznej. Jednak, jak podkreślają eksperci EEA, zarówno strategie europejskie jak i światowe, odnoszące się do wspomnianych obszarów polityki, zwłaszcza ochrony gleb, w niewystarczający sposób określają cele i zobowiązania, w szczególności te wiążące. Natomiast w obszarach, w których cele są określone, w tym tych związanych z ochroną przyrody i różnorodności biologicznej, celów tych nie osiągamy.

Chcesz przeczytać cały artykuł?

https://agronomist.pl/artykuly/degradacja-gleb-i-gruntow-cd2ee

https://agronomist.pl/