ONZ, opracowując listę dziesięciu najważniejszych innowacji w rolnictwie, umieściła na pierwszym miejscu agroleśnictwo. To system produkcji rolnej - z jednej strony zapewniający dostawy żywności wysokiej jakości, a z drugiej - pozwalający łagodzić zmiany klimatyczne. Inicjatorką przestawiania gospodarstw na system agroleśny w Polsce, jest dr Barbara Baj-Wójtowicz, która opowiedziała Marii Sikorskiej między innymi o innowacyjnym modelu produkcji, przetwórstwa i dystrybucji ziół w Dolinie Zielawy, który został wyróżniony przez Komisję Europejską.

Mówi się o Pani: PROMOTORKA AGROLEŚNICTWA. Wyjaśnijmy - co to jest agroleśnictwo?

To sposób użytkowania gruntu rolnego w sposób naśladujący piętra lasu, układ warstw roślinności, jaki znamy z lasu - z tym, że stosowany na gruntach rolnych. Często termin agroleśnictwo wywołuje skojarzenia z prowadzeniem upraw lub wypasem zwierząt w lesie, co jest oczywiście nieporozumieniem. Agroleśnictwo, to wykorzystanie struktury pięter lasu na użytkach rolnych. Czyli innymi słowy, prowadzenie produkcji rolnej w określonym systemie na gruntach rolnych, a nie w lesie. Warto podkreślić, że agroleśnictwo to system produkcji rolnej umożliwiający uprawę dwóch lub więcej różnych gatunków na tym samym areale rolnym - bez utraty wysokości plonu i korzyści ekonomicznych z hektara. To także system umożliwiający zarówno uprawę drzew lub krzewów wraz z innymi roślinami oraz wypas zwierząt na tym samym areale rolnym. Ja prowadzę uprawy w systemie agroleśnym.

Jakie korzyści daje prowadzenie uprawy w systemie agroleśnym?

Pozwala to na uzyskanie podwójnego lub wielokrotnego dochodu z tego samego areału. To system uprawy zmniejszający nakłady na produkcję rolniczą, w tym na plewienie i nawadnianie, które rosną w dobie postępujących zmian klimatycznych i trwającej od kilku lat w Polsce suszy, ponieważ pomaga zatrzymać wodę w glebie, zwiększając uwodnienie pola i zapobiegając intensywnemu parowaniu. Uprawa agroleśna charakteryzuje się zadarnieniem gleby niskimi roślinami współrzędnymi, co zapobiega wzrostowi chwastów oraz erozji gleby. Pozwala ona również na efektywne wykorzystanie nawozów poprzez ich wchłanianie, najpierw przez korzenie roślin płytko ukorzenionych, a następnie przez rośliny głęboko ukorzenione – w ten sposób eliminuje się spływanie nadmiaru nawozów do rowów i cieków wodnych i zanieczyszczanie morza. To nie wszystkie korzyści środowiskowe. Uprawa dwóch lub kilku gatunków na tym samym polu eliminuje szkodliwe monokultury i wspiera bioróżnorodność. Dzięki wprowadzeniu do uprawy agroleśnej gatunków rzadkich i przyrodniczo cennych, rolnictwo zapewnia ich przetrwanie, ochronę oraz dostęp do cennego surowca.

Agroleśnictwo to prowadzenie uprawy roślin różnych gatunków na tym samym areale w systemie współrzędnym, jak również produkcja żywnościowa i nieżywnościowa np. uprawa rolnicza w międzyrzędziach roślin szybkiej rotacji bądź drzew nieowocowych. Dzięki temu, oprócz typowych surowców rolnych w gospodarstwie, uzyskuje się np. biomasę energetyczną, drewno dla przemysłu meblowego, zrębki i korę do ściółkowania, mulcz do ściółkowania upraw lub do produkcji peletu itd.

Dlaczego uprawy w systemie agroleśnym są idealnym rozwiązaniem dla rolnictwa regeneratywnego (charakteryzującego się ujemnym śladem węglowym), które powinno być wprowadzane nie tylko na gruntach marginalnych, ale na coraz większych terenach objętych intensywnym rolnictwem?

W systemie agroleśnym, każdy z jego elementów wpływa pozytywnie na pozostałe z nim współrzędne, podnosząc efektywność ekonomiczną gospodarstwa rolnego oraz wpływając pozytywnie na zdrowie gleby oraz wód. Uprawy agroleśne zapobiegają erozji wietrznej i wodnej gleby, poprzez zadarnienie całej powierzchni lub poprzez stosowanie ściółki, która dodatkowo buduje warstwę próchnicy, co użyźnia glebę i zwiększa jej pojemność wodną. To przywrócenie równowagi w glebie, w tym właściwych stosunków wodnych. Pozwala na rolnicze wykorzystanie również gruntów wymagających rekultywacji. System agroleśny umożliwia także zatrzymanie węgla w glebie, zmniejsza zapotrzebowanie roślin na nawozy sztuczne i ogranicza zanieczyszczanie nimi wód gruntowych. Uprawy w systemie agroleśnym, są idealnym rozwiązaniem dla rolnictwa regeneratywnego, które powinno być wprowadzane nie tylko na gruntach marginalnych, ale na coraz większych terenach objętych intensywnym rolnictwem. Bowiem rolnictwo przemysłowe, poza pogarszaniem stanu gleby poprzez intensywne stosowanie środków chemicznych, wpływa również na ograniczenie populacji pożytecznych owadów. Rolnictwo regeneratywne, to także przywracanie równowagi środowiskowej i odbudowa różnorodności biologicznej, czyli rezygnacja z rozległych monokultur na rzecz upraw współrzędnych. Bo wyobraźmy sobie uprawę zbóż w systemie alejowym z drzewami. Liście z tych drzew, to dodatkowa warstwa użyźniająca glebę, korzenie tych drzew to magazyny wody oddawanej później roślinom współrzędnym. A jeśli gatunki są odpowiednio dobrane, to również metoda na wiązanie azotu w glebie - tak potrzebnego uprawom zbożowym. Przez lata, zanim drzewo zostanie wycięte w ramach rotacji, w jego konarach będą znajdowały schronienie ptaki, a zapylacze korzystały z nektaru, co przy okazji zwiększy zainteresowanie tych owadów zapyleniem rośliny współrzędnej. Jeśli te drzewa będą dodatkowo dawały np. surowiec zielarski, tak jak lipa, głóg, akacja itd., to mamy kolejną wartość dodaną.

Uprawy w systemie agroleśnym były już stosowane w przeszłości, ale obecnie można je zintensyfikować i zmechanizować, dzięki postępowi nauki i dostępowi do odpowiednich maszyn i narzędzi. Można wprowadzić elementy rolnictwa precyzyjnego oraz zdalnego zarządzania produkcją rolną?

Agroleśnictwo było systemem uprawy stosowanym w przeszłości, który zamieniono na bardziej intensywny sposób gospodarowania, co doprowadziło m.in. do wielu problemów środowiskowych. Oczywiście, teraz w systemie agroleśnym uprawia się inne rośliny, nowe odmiany, stosuje inne agrotechniki oraz zdobycze rolnictwa precyzyjnego. Przykładowo, ja korzystałam z mapowania gleb za pomocą georadaru, co pozwoliło ustalić precyzyjnie profil glebowy i dobrać adekwatną metodę sadzenia oraz ściółkowania. Tak opracowane mapy glebowe, zostały zaimplementowane do programu do zarządzania gospodarstwem, który umożliwia monitorowanie stanu plantacji, ewidencjonowanie prowadzonych zabiegów czy zbieranych plonów. Dodatkowo, zainstalowana stacja monitoringu gleby umożliwia ciągłe kontrolowanie warunków panujących na plantacjach, takich jak wilgotność gleby w strefie korzeniowej roślin, warunki agro-klimatyczne, temperaturę przy gruncie, stan uwilgotnienia liścia itd. Aplikacja ma możliwość zdalnego przesyłania danych, z częstotliwością nawet co pół godziny oraz alertów – wtedy, gdy warunki zbliżą się do alarmujących, np. gdy spadnie wilgotność poniżej akceptowalnego poziomu. Aplikację taką można obsługiwać z poziomu telefonu czy tabletu, co bardzo ułatwia pracę. Warto dodać, że w uprawie agroleśnej, można z powodzeniem prowadzić prace zmechanizowane, takie jak np. zbiór zbóż kombajnem, a podczas orki czy siewu, korzystać z GPS i aplikacji. Jeden z innowacyjnych startupów, zaproponował mi testowanie opracowanego przez siebie urządzenia do wykonywania badań na patogeny na polu z możliwością otrzymania wyniku niemal od razu. Tego typu rozwiązania, mogą być stosowane nie tylko w rolnictwie konwencjonalnym. One doskonale sprawdzają się w agroleśnictwie.

Chcesz przeczytać cały artykuł?

https://agronomist.pl/articles/promotorka-agrolesnictwa-dr-barbara-baj-wojtowicz

https://agronomist.pl/